سوگواری محرم عزاداری ها و یادبودهایی است که به مناسبت کشته شدن حسین بن علی و جمعی از یارانش که در واقعه کربلا روی داد، انجام می شود. این نبرد در سال 61 هجری قمری در صحرای کربلا در عراق کنونی اتفاق افتاد. سوگواری برای حسین بن علی مختص ماه محرم نمی شود و در دیگر روزهای سال نیز با توجه به فرهنگ و رسم هر منطقه انجام می شود. سوگواری برای حسین بن علی و دیگر یارانش از روز نخست محرم آغاز می شود و در ظهر عاشورا به اوج می رسد. در غروب و شامگاه عاشورا، این سوگواری تحت عنوان مراسم شام غریبان ادامه پیدا می کند.

در روز 12 محرم نیز مراسمی با نام «سوم امام حسین» انجام می شود. این نوع مراسم ها در روز 16 محرم با نام «هفتم امام حسین» و 20 صفر با نام «اربعین» ادامه پیدا می کند. مراسم سوگواری سومین امام شیعیان از دیدگاه شیعه اهمیت بسیاری دارد و انجام آن عبادت است. سوگواری محرم در جاهای مختلف به صورت های گوناگون انجام می شود. سوگواری محرم علاوه بر ابعاد مذهبی، ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارد.

سوگواری شیعیان ایران در ماه محرم همواره به صورت خودجوش بوده است و حکومت ها دخالتی در راه اندازی دسته های عزادار و برپایی مجالس سوگواری نداشته اند. ابن اثیر در الکامل فی التاریخ، درباره? نخستین سوگواری رسمی - اجتماعی در رویدادهای سال 352ق نوشته است که معزالدوله دیلمی در بغداد دستور داد که «مردم در روز عاشورا دکان هایشان را ببندند، خرید و فروش در بازارها را لغو کنند، زاری کنند، گنبدها و مزارها را آماده سازند، زنان موهایشان را چاک کنند و سر روی را سیاه پوش کنند... و این نخستین روزی بود که برای حسین زاری شد.»